Bir çok insan Internet'i bir bilgi okyanusuna benzetiyor. Bu okyanusta dolasmak da surf yapmakla özdeslestiriliyor. Surf tahtanizla bir dalgadan ötekine geçer gibi, browser'inizi kullanarak bir siteden ötekine siçriyorsunuz.
Bu benzetme Internet'te dolasmayi sekil itibariyla dogru bir sekilde tanimlasa da Internet araciligiyla ulasabileceklerinizi betimlemekte bence yetersiz kaliyor. Bu kösenin Ekim 1996 tarihli ikinci yazisinda benim Internet'i nasil algiladigimi yazmistim, hatirlatayim: "Ben Internet'i söyle tasavvur ediyorum: Istanbul, Londra, NewYork gibi metropol büyüklügünde bir sehire giriyorsunuz. Bu sehirde gözünüzün görebildigi her yer kütüphane ya da kitapçi. Nereye dönseniz, nereye baksaniz, nereye elinizi atsaniz üzerinde bilgi tasiyan bir seyle karsilasiyorsunuz. Hangi dükkana, hangi binaya girseniz her yer kitaplar, dergiler, brosürler vb.leriyle dolu. Üstelik bunlar yalnizca yazili ya da resimli nesneler degil. Bazilarinda ses hatta video görüntüleri bile var."
Ister okyanusa isterse devasa bir metropole benzetin, dalgalar arasinda bogulmak ya da kentin daracik sokaklarinda kaybolmak isten bile degil. Internet'e baglanan herkes bir sekilde bu bogulma ya da kaybolma duygusunu yasar.
Kaptan'in Seyir Defteri
Bir çok insan büyük bir hevesle Internet'e girdikten sonra haftalar boyunca serseri mayin gibi bir oraya bir buraya savrulur. Hemen hiç kimse itiraf etmek istemese de ilk baglanilan yerlerin basinda porno siteler gelir. Bir süre sonra bunlarin hepsinin birbirine benzedigi farkedilir. Kafasini biraz kullananlar, buralardan resim çekmeye ya da video film almaya çalismanin, kösedeki gazete bayiinden bir dergi almaktan ya da videocudan bir kaset kiralamaktan daha pahaliya geldigini farkeder.
Bundan sonra, gazete ve dergilerde görülen adresler ziyaret edilir. Buralardaki linkler takip edilerek baska sitelere gidilir. Seyyah misali bir oraya bir buraya dolanirken kesfedilenler ese-dosta anlatilip hava atilir. Ilginç yerlerin adresleri degis-tokus yapilir. Ama içten içe de bu amaçsiz, basibos gezinmenin sikintisi duyulmaya baslanir. Insanin içini bir yalnizlik duygusu sarmaya baslar.
Bir sonraki popüler adim, ekran basindaki yalnizlik duygusunu paylasmak için sohbet odalarina gitmek olur. Buralarda da çogunlukla bos gevezeliklerden ibaret geyik muhabbetlerinin ötesine geçilmedigini görmek fazla zaman almaz.
Sagdan soldan duyulan ftp sitelerine gidilip yüklü miktarlarda shareware veya freeware programlar çekilip hard diskler doldurulur. Bir süre sonra bunlarin da hemen hiç birinin kullanilmadigi farkedilir ve radikal bir kararla tümü birden silinir.
Can Kurtaran Sandallari
Ilk haftalardaki aç gözlülük yerini umutsuzluga ve koca bir bosluk duygusuna birakmistir. Insan kendini denizin dibine batiyormus ya da sehirdeki bütün kitapliklar üzerine yikilmis da altinda eziliyormus gibi bir duyguya kaptirir. Filika olarak, daha önce ziyaret edilen yerler içinde begenilenleri isaretlemek için atilan bookmark'lardan medet umulur. Buralarda daha önce ziyaret edilmemis linkler aranir. Bir süre de bunlarla oyalanilir.
Ama sonuç degismez. Bir çok insan için Internet serüveninin sonu hüsran ve hayal kirikligidir. Baskalarina karsi bozuntuya verilmese de kendi kendine "Internet bu muymus?" denilir.
Oysa bütün bunlar eline bir harita alip, yola çikmadan önce nereye gidilecegini belirlememenin ürünüdür. Çünkü ne aradigini bilmeyen aradigini bulamaz. Yapilmasi gereken öncelikle bireysel ilgi alanlarini saptamak ve bunlari mümkün oldugunca sinirli sonlu bir çerçeve içinde tanimlamaktir.
Bundan sonrasinda yolu bulabilmek için fenerlere ve pusulalara ihtiyaç olacaktir. Bu ayki yazimizin konusunu iste bu yol göstericiler ve yön buldurucular olusturuyor. Internet terminolojisinde bunlara Arama Motoru (Search Engine) deniyor.
Fenerler ve Pusulalar
Yeryüzündeki her fenerin farkli farkli çakmasi gibi bu arama motorlarinin da farkli yogurt yiyisleri sözkonusu. Bütün pusulalarin kuzeyi göstermesi gibi, arama motorlari da aradiginiza ulasmak için kullanabileceginiz birer araç. Ama öncelikle bu pusulanin üzerindeki açilari nasil ölçeceginizi ve hesaplayacaginizi ögrenmek gerekiyor.
Bunlarin temel olarak iki farkli türü var: Kataloglar ve Dizinler (Indeksler). Kataloglar, kitaplarin "Içindekiler" bölümüne benziyor. Bu türdeki araçlar kavramsal aramalar için kullaniliyor. Buralarda, toplanan adresler insanlar tarafindan belirli konu basliklari altinda toplaniyor. Aramayi yapacak olan kisi de bu konu basliklari hiyerarsisini izleyerek, her adimda konuyu biraz daha daraltarak sonuca ulasiyor,
Dizin tipi arama motorlari ise anahtar kelimelere dayaniyor ve bu açidan yabanci kitaplarin arka tarafinda yer alan dizinlere benziyor. Bunlar, bilgisayar üzerinde çalisan robot programlar yardimiyla, internet üzerinde yer alan sayfalarda geçen kelimeleri dizinliyorlar. Bu tür arama motorlarinda aradiginiz konuyla ilgili anahtar kelimeleri sizin belirlemeniz gerekiyor.
Her iki türün de web sayfalarina ek olarak, haber gruplarini (newsgroup), e-posta adreslerini, sikça sorulan sorulari barindiranlari mevcut.
Rota ve Yön Tayini
Dizin türünde arama yapilan motorlar, genellikle çok daha fazla sayida adresi tararlar. Bu nedenle, girdiginiz anahtar kelime çogu kez yüzbinlerce hatta milyonlarca adres olarak geri döner. Bunlarin hepsinin içerigi hakkinda bilgi vermek mümkün olamayacagi için de yalnizca adresler listelenir. Bu tür motorlarin bir kismi adresleri, sözkonusu anahtar kelimenin o sayfa içinde kaç defa geçtigi, sayfanin bas tarafina ne kadar yakin oldugu vb. kistaslara göre bir ilgililik sirasi içinde listeler. Ancak bu siralamanin ne kadar dogru olacagini garanti etmek mümkün degildir.
Bu bir kaç yüz bin ya da milyon adresi tek tek dolasip, aradiginiz konuyla ilgili en dogru adres olup olmadigini kontrol etmek fiilen mümkün olamayacagina göre, tek bir anahtar kelimeyle istenen sonuca ulasilamayacagi açiktir. Kaldi ki isin içine es anlamli ya da ilgili diger kelimeleri de kattiginizda, nihai olarak ulasacaginiz listenin içinden hiç çikamazsiniz.
Buna bir çözüm olarak, dizin türü arama motorlari, boolean mantigi denen bir iliskilendirme yöntemiyle birden fazla anahtar kelime arasinda bir kapsayicilik iliskisi kurarak arama yapmaniza izin verir. Burada AND, OR, NOT (ve, veya, degil) terimlerini kullanarak seçtiginiz kelimeler arasinda bir kapsayicilik iliskisi kurarsiniz. Böylece aradiginiz konuyla daha dogrudan iliskili adreslere ulasmaya çalisirsiniz.
Dogru kelimelerin seçimi ve bunlar arasinda dogru bir kapsayicilik iliskisi kurmak göründügü kadar basit degildir. Ancak, bütün arama motorlarinda bu konuda yardim dosyalari mevcut ve bu dosyalari dikkatlice okuyarak yolunuzu bulma sansiniz var. Yine de kullanilan sentaksin (iliskiyi ifade edis seklinin) her arama motorunda farkli farkli olabilecegini hatirlatmakta fayda görüyorum. Yani bir tanesini ögrendiginizde, ayni sentaksi digerlerinde dogrudan dogruya uygulayamayabilirsiniz. Aralarinda ufak tefek farkliliklar olabilir. Ama mantigin kendisi aynidir.
Katalog türü arama motorlarinda taranan toplam adres listesi sayisi daha az olmasina karsin, aranan konuyla ilgili dogru bilgilere ulasmak daha kolaydir. Çünkü buradaki gruplamalar makinelere birakilmayip insanlar tarafindan yapilir. Böylece sayfanin içinde geçen kelimeler degil sayfanin ana konusu arama kistasi haline gelir.
Bu tür arama motorlarinda karsiniza gelen ilk sayfada ana konu kategorilerini bulursunuz. Bunlarin birini tikladiginizda o kategoriyle ilgili alt kategorilerin bir listesi karsiniza gelir. Bunlardan birini tikladiginizda ise daha alt kategorilere geçersiniz. Makul sayida adres içeren son sayfaya ulasincaya kadar bu böyle devam eder.
Son sayfaya ulastiginizda karsiniza gelen listedeki adresler ise kendi açiklamalarini beraber getirir. Bu açiklamalar çogu kez ilgili sayfadan alinmis olur. Böylece, buldugunuz adrese körlemesine gidip ilgililik derecesini arastirmak yerine, önceden bir fikir edinme imkani bulursunuz.
Bu adreslerden birine gidip siteyi dolastiginizda ise, pek çok durumda o konuyla ilgili baska sitelere isaret eden bir link sayfasi bulursunuz. Bu tür linklerin çogunlugu yine aradiginiz konuyla ilgili olacagi için, ilk yapacaginiz sey bu link sayfasina bir bookmark atmak olmali. Çünkü büyük ihtimalle buraya tekrar dönüp diger linklerle isaret edilen adresleri de ziyaret etmek isteyeceksiniz. Sansiniz yaver giderse, buradan ulastiginiz sitelerde baska link sayfalarina rastlamaniz da mümkün.
Diyelim, katalog türü arama motorlarinda konu hiyerarsisini takip ederek ulastiginiz sayfada aradiginizi bulamadiniz. Bu durumda, hiyerarsinin üst basamaklarindaki basliklarin birine geri dönün ve yalniz o kategori için bu kez anahtar kelime bazinda bir arama yaptirin. Evet, katalog türü arama motorlarinda anahtar kelimeyle arama yapmaniz ve bunu yalniz belirli bir konu kategorisi içinde sinirlama sansiniz da var.
Bu strateji de ise yaramazsa, o zaman taranmis bütün sayfalar üzerinde anahtar kelimeyle arama yaptirin. En azindan karsiniza gelecek liste--dizin türü arama motorlarindakinin tersine--açiklamali olacaktir. Böylece robot programlarin saptadigi ilgililik orani yerine, konunuzla ilgisini kendiniz saptama imkani bulursunuz.
Eger, kullandiginiz arama motoru kendi taradigi sayfalar içinde aradiginiz konuyla ilgili bir sey bulamazsa, diger arama motorlarinda arama yapmak isteyip istemediginiz sorar. Onaylarsaniz, sizi zahmete sokmadan bu isi sizin yerinize o yapar ve listeyi alip döner. Tabii bütün bu islemler sirasinda da siz diger arama motorlarinin degil, o anda bagli bulundugunuz motorun aldigi reklamlari izlersiniz. Sizin yerinize bu zahmete girmesinin temel sebebi de budur zaten.
Her gün milyonlarca kisiye tek kurus para almadan hizmet veren bu sitelerin bu hizmeti saglayabilmesini ve üstüne para kazanabilmesini saglayan kaynak, sayfalarinin bir kenarina aldiklari reklamlardir. Arama motorlari arasinda bu konuda kiyasiya bir rekabet vardir. Bu nedenle, kendi sayfalarini cazip kilabilmek için, ana sayfalarinda arama fonksiyonlari disinda baska özellikler de tasirlar. Bunlar arasinda, günün haber özetleri, günün en iyi sitesi, hava durumu, vb. basliklar en popüler olanlaridir.
Arama Motorlari Listesi
Arama stratejilerini nasil belirleyebileceginizi anlattigimiza göre, gelelim arama motorlarinin listesine. Bunlarin toplam sayisinin 200 civarinda oldugu söyleniyor. Bu nedenle, yalnizca çok popüler olanlarinin bir kismini listeleyecegim:
Go to page: Introduction | Contact | Education | Employment | Projects | Books | Articles | Papers | Interests | MWArticles | Hobbies | Miscellaneous | Photos
In Narratus Vitae, Go to page: Introduction | Archives | Records Management | Business Management | Computers | Research | Publishing | Teaching | History | Public Relations | Medicine | Hobbies | Disaster Preparedness |