Bekir Kemal Ataman's Macworld Türkiye Articles Page

Elektronik iletisim okulu kösesi --7-- Haziran 1997

Eger bu köseyi düzenli olarak takip ediyorsaniz, artik BBS'lere epey alismis olmalisiniz. Dolayisiyla, internete dogru birkaç adim atmanin zamani gelmis demektir. O halde önce internetle ilgili temel kavramlara bir göz atalim ve yavas yavas internete dogru ilerleyelim.

Internet denince pek çok insanin aklina gelen ilk kavram elektronik postadir. Burada, yazdiginiz bir mesaj baglandiginiz makine araciligiyla bir takim baska makineler kanaliyla, nihai hedefine ve sahsa özel olarak iletilir. Bu açidan bakildiginda bildigimiz mektup postasindan pek bir farki yoktur. Ancak çok daha süratli ve son derece ekonomiktir. Faks kadar süratli olmasa da gidecegi yere, dünyanin neresinde olursa olsun bir kaç dakika ile bir-iki saat arasinda bir sürede ulasir. Bu is için ödeyeceginiz ücret (servis saglayiciya ödeyeceginiz disinda) yalnizca sehir içi bir telefon ücretinden ibarettir. Bir baglantida çok sayida e-posta gönderseniz dahi durum degismez.

Internet üzerinde yapabileceginiz bir baska eylem dosya aramak olabilir. Aradiginiz programin adini biliyorsaniz archie taramasi denen bir yöntemle, bu is için yazilmis programlari kullanarak, o programin dünyanin hangi kösesindeki hangi makinelerde bulundugunu saptayabilirsiniz.

Buldugunuz programin bir kopyasini temin etmek için ise ftp (file transfer protocol'un kisaltmasidir) denen bir yönteme basvurursunuz. Internet üzerinde Macintosh için freeware (ücretsiz) veya shareware (paylasim yazilimi) bulunduran pek çok ftp sitesi mevcuttur. Bunlarin en zengin ve dolayisiyla en çok kullanilanlari InfoMac ve UMich adli arsivlerdir. Bu arsivlerin popülerligi nedeniyle dünyanin pek çok yerinde kopyalari vardir ve orijinal sitedeki dosyalarin çogunlugunu tasirlar. Bu tür yerlere mirror site adi verilir.

Internet üzerinde yapilabilecek bir baska eylem, baska kullanicilarla sohbet ya da yaygin adiyla irc'dir (internet relay chat). Bu tür sohbetlerde dünyanin degisik köselerinden pek çok insanla ayni anda yaziyla sohbet etmek mümkündür.

BBS'lerdeki herkese açik tartisma alanlarinin bir benzeri internet üzerinde de bulunur. Ancak usenet newsgroup adi verilen bu tartisma alanlari gerek sayica gerekse katilan insan ve yazilan mesaj sayisi açisindan asiri derecede büyüktür. Türkiye içi BBS agi HiTNeT'te 100'den fazla, uluslararasi BBS agi Fidonet'te 2000 civari farkli konulu tartisma alani oldugunu daha önce yazmistim. Usenet newsgroup'larinin sayisinin ise 9000 civarinda oldugu söyleniyor. Tabii bunlar içinde Macintosh'la ilgili pek çok alan da var.

Tabii ki internet üzerinde yapilabilecekler bunlarla sinirli degil. Bir de www (world wide web = dünya çapinda örümcek agi) ya da kisaca web denilen bir olay var. Önceki sayilarin birinde interneti, her semti, her caddesi, her binasi ve her odasi yayinlarla dolu devasa bir metropol kentine benzetmistim. Bu olguyu yaratan baslica kavram (az önce siraladiklarimi saymazsak) web denilen sey. Web kavramini ben biraz HyperCard'a benzetiyorum. HyperCard destelerine benzer sekilde, internet üzerinde bir kisim web siteleri var. Bu sitelerdeki her sayfa da HyperCard destelerindeki kartlara benziyor. Yazili malzeme disinda, resim veya grafik, ses ve video görüntüsü de barindirabilen bu sayfalar arasinda, tipki HyperCard kartlari arasinda dolasir gibi mouse dügmesini tiklayarak dolasabiliyorsunuz. HyperCard dügmeleri gibi web sayfalarinda da bir kisim dügmeler bulunuyor ve bunlar üzerinde tikladiginizda sizi baska sayfalara götürebiliyor, bir kisim müzikler çalabiliyor veya bir film veya animasyon oynatabiliyor. HyperCard destelerine/kartlarina dogrudan ulasmak istediginizde, destenin/kartin adini veya numarasini belirttiginiz gibi, web sitelerine/sayfalarina da dogrudan adresini bildirerek ulasabiliyorsunuz.

Gelelim bunlari kullanmaya. Öncelikle neler gerekiyor, ona bakalim. Kisaca hiçbir sey. Nasil yani mi? Çok basit: Internet üzerinde yapabileceginiz pek çok seyi yakinlarinizdaki bir BBS kanaliyla da yapabilirsiniz; üstelik çok daha ucuza hatta bazen bedavaya. Türkiye'nin pek çok yerinde internet e-posta hizmeti veren BBS'ler mevcut. Önceki yazilarda sözünü ettigim yöntem ve araçlari kullanarak bu tür bir BBS'e baglandiginizda, otomatik olarak bir e-posta adresiniz de oluyor. Bu tür BBS'lerden bir kaçi ile ilgili bilgileri "Internet E-posta hizmeti veren BBS'ler" baslikli kutuda bulabilirsiniz. Bu BBS'lerden birine baglandiktan sonra e-posta adresinizin ne oldugunu ve bu hizmetten nasil yararlanacaginizi SysOp'unuza sorun. (Bana sormayin, çünkü ArchiMac BBS'te internet destegi yok. En azinda simdilik.) Bunun HiTNeT veya Fidonet netmail'den çok da farkli olmadigini göreceksiniz.

Eh, artik bir e-posta adresiniz olduguna göre arkadaslariniza hava atmaya, hatta kartvizitinize yazmaya baslayabilirsiniz. MacWorld Türkiye okumanin bu kadarcik bir ayricaligi da olsun canim! :-) Hadi, hemen klavyenizin basina geçip kaç zamandir size hava atan arkadaslariniza birer e-posta gönderin. Dünyanin dört bir tarafindaki insanlara sehir içi telefon parasina bir dolu mektup gönderebilmek hos degil mi? Üstelik çok daha süratli. Yalniz, unutmayin: BBS'ler üzerinden göndereceginiz e-postalar (dogrudan internet üzerinde bulunan sistemlere kiyasla) daha yavas olacaktir. Çünkü mesajiniz önce BBS'te bir süre bekleyecek, saati geldiginde mesaj dagitim noktasina (HUB'a) ulastirilacak, oradan (yine saati geldiginde) dogrudan internet baglantisi olan ve gateway adi verilen bir sisteme gönderilecek ve ancak ondan sonra internet üzerindeki yolculuguna baslayabilecektir. Dolayisiyla cevabin size ulasmasi için biraz sabirli olmaniz gerekiyor. Eh, o kadar kusur kadi kizinda da olur canim! Bu kadar ucuz (hatta bedava) bir hizmetin bu kadarcik bir dezavantajini da görmezden geleceksiniz artik.

E-posta ile yapilabilecekler

E-postanin en güzel taraflarindan biri, bu araç ile yapabileceklerinizin basit haberlesme ile sinirli olmamasi. On-line bir internet baglantisi ile yapabileceklerinizin hemen hepsini e-posta kullanarak yapmak mümkün. Bunun için yapmaniz gereken tek sey belirli adreslere bir takim komutlar içeren e-postalar göndermek. Örnegin interet üzerinde bir dosya arayip sonra bunu kendi makinenize aktarmak mi istiyorsunuz? Mümkün. Bir newsgroup'a katilip oraya yazilan mesajlari mi okumak istiyorsunuz? Mümkün... Karsilikli sohbet disinda hemen herseyi yapabilirsiniz. Aradaki tek fark süre. Bir takim isleri on-line yapmaya kiyasla e-posta ile yapmak biraz daha zaman aliyor. Ama Turnet omurgasinin malum yavasligi gözönüne alindiginda, baglanti sirasinda makine basinda kahrolmaktansa, on-line baglantisi olanlar için dahi bir takim isleri e-posta ile yapmak daha akillica. Simdi bunlarin ayrintisina bir göz atalim.

Tartisma Listeleri

E-posta ile yapabileceklerinizin basinda, belirli uzmanlik konularinda yogunlasmis tartisma listelerine katilmak geliyor. Bu tür tartisma listeleri (mailing lists), BBS'lerdeki veya usenet newsgroup'lardakilere kiyasla çok daha özel ilgi alanlarina yönelik. Örnegin, benim kendi uzmanlik alanim olan arsivcilikle ilgili herhangi bir BBS tartisma alani veya newsgroup bulabilmem (bu tür bir alani kendim açmadigim takdirde) normal olarak mümkün degil. Ama bu tür konularda bir kaç tartisma listesi bulmam çok daha kolay.

Tartisma listelerinin, BBS'lerdeki herkese açik (echo) tartisma alanlarindan veya newsgroup'lardan teknik bir farki var. Buradaki tartismalari izlemek ve katilmak için önce üye olmaniz gerekiyor. (Merak etmeyin, üyelik ücreti almiyorlar!) Bunun için, o listenin yönetimini/dagitimini yapan bilgisayara bir mesaj göndermeniz gerekiyor. Çogu liste için bu kadari yeterli ama bazilari size bir mesaj yollayarak isteginizi teyit etmenizi isteyebiliyor.

Bunun disinda yapmaniz gereken bir sey yok. Liste yönetimini yürüten program (listserv) o listeye gönderilen tüm mesajlarin birer kopyasini size (ve tüm diger üyelere) e-posta ile gönderiyor. Sizin yazdiginiz herhangi bir mesaji da tüm üyelere dagitiyor. Önceki sayilarda sözünü ettigim "net ahlaki" kurallari burada da geçerli. Konu disina çikar ya da birilerine hakaret ederseniz önce uyarilir, devaminda da atilabilirsiniz.

Listelere üye olmak için, dogrudan liste yönetimini yapan listserv'e mesaj göndermek yerine, internet üzerinde mevcut hemen bütün listelerin kayitli oldugu bir merkeze müracaat etmeniz de mümkün. Listserv'ün dogrudan adresini bilmediginiz durumlarda da bu yol daha pratik. Özellikle adresi degisen ve yeni adresini bilmediginiz bir listeye ulasmak için en kestirme yol bu. Benzer bir durum bir ara benim de basima geldi. Yani, tecrübeyle sabit! :-) O listeye ulasabilmek için bir kaç ay ugrasip sonunda pes etmistim. Sonra bu merkezi kesfettim. Izlemeniz gereken yol su: bir e-posta hazirliyorsunuz; adres kismina listserv@listserv.net yaziyorsunuz, subject kismini bos birakiyorsunuz (ya da ne isterseniz yazabilirsiniz, bir hükmü yok) ve mesaj kismina SUBSCRIBE listeadi Adiniz Soyadiniz yazip gönderiyorsunuz. Üye oldugunuz bir listeden ayrilmak için SUBSCRIBE yerine UNSUBSCRIBE yazabilirsiniz. Bazi listserv'lerde bunlar yerine SIGNON ve SIGNOFF komutlari kullanilabiliyor. Ilk gönderdiginiz mesajda basarili olamazsaniz ikincileri deneyin. Çogu kez ilk yöntem basarili olur ve size diger komutlarin bir listesi ile açiklamalari gönderilir. Bunlari kullanarak o liste ile ilgili baska hizmetlerden de yararlanabilirsiniz.

Size hemen Macintosh'la ilgili bir kaç liste tarifi vereyim :-)

MACTURK Macintosh'la ilgili Türkçe bir tartisma listesi. Taniminda Macintosh Türkiye Kullanici Grubu tartisma listesi diyor ama bu grubun neresi oldugunu hala kesfedebilmis degilim. Çünkü Elma Kurdu (Ankara Kullanici Grubu) ve MacIst (Istanbul Kullanici Grubu) kapanali seneler oldu. Anlasilan birileri bu boslugu firsat bilmis. Yine de Türkçe bir listenin varligi güzel bir sey.

TIDBITS Macintosh'la ilgili haberlerin duyuruldugu elektronik bir dergi. Göndereceginiz cevaplar yalnizca dergi editörlerine ulasiyor.

PPC-L Power Mac'lerle ilgili bir tartisma listesi. Macintosh klonlari da listenin konusu içinde.

INFOMAC Macintosh'larla ilgili bir baska elektronik dergi. Bunun iki bölümü var. Birinci bölümünde INFOMAC arsivlerine gönderilen freeware/shareware programlarin tanitimi yapiliyor. Bu tür programlarin yeni sürümleri veya yeni programlar hakkinda bilgi sahibi olmak için ideal bir kaynak. Ikinci bölüm ise bildigimiz soru-cevap fasli. Yalniz, buraya gönderilen mesajlar önce listenin moderatörlerine gidiyor. Moderatörler, gönderdiginiz soru ya da cevabin önemli kisimlarini alintilayip dergiye ekliyorlar ve sonra üyelere dagitiyorlar.

Dosya Arama (Archie)

E-posta ile yapabilecekleriniz arasinda dosya arama ve getirme imkanlarindan yukarida sözetmistim. Simdi bunlarin nasil yapilacagina bakalim. Dosya aramak için önce e-posta ile arama yapabileceginiz bir server bulmaniz gerekiyor. Iste size bir demet: