Bekir Kemal Ataman's Macworld Türkiye Articles Page

Elektronik iletisim okulu kösesi --4-- Ocak 1997

Bir BBS'e baglanmak

Protokoller ve ayarlar

Bir BBS'e baglanmak için bir bilgisayar, bir telefon hatti, bir modem ve bir iletisim programina ihiyaciniz oldugunu daha önce yazmistim. Eger su ana kadar bunlari temin ettiyseniz simdi bunlari kullanma zamani geldi.

Önce iletisim programinizda bir kisim ayarlar yapmak gerekli. Program menüleri içinde bir yerlerde Preferences, Settings veya Options gibi seçenek olmasi gerek. Burada Data Rate veya benzer bir kavrami tanimlamalisiniz. Bu modemle bilgisayarin iletisim kurma süratini belirler. Genellikle modemin süratinin iki kati civarinda bir deger kullanilir. Yani 14.400 modemler için 28.800, 28.800 modemler için 57.600 bps (bytes per second = saniyede transfer edilen byte sayisi) gibi degerler kullanilir. Eski tip Mac'lerde bu deger 57.600'e kadar PowerMac'lerde ise daha yüksek degerlere çikarilabilir.

Modemler arasi baglantilarda belirlenmesi gereken bir baska ayar genellikle 8N1 seklinde gösterilen ayarlardir. Bu degerler PC'ler arasi iletisimde kullanilan degerlerdir ve Data Bit = 8, Parity = None, Stop Bit = 1'i ifade eder. Meraklisi için bilebildigim kadariyla açiklayayim: Veriler 8 bit halinde kodlanir, kontrol (parity) biti kullanilmayacaktir ve veri sonu 1 degeriyle belirtilecektir. Bazi mainframe (anaçati) bilgisayarlarla iletisim kurarken 7N1 degerlerinin kullanildigi görülebilir ama PC'lerde standart 8N1'dir.

Terminal emülasyonu olarak BBS'lere baglanirken "PC ANSI-BBS" gibi bir seçenek kullanilir. Internet için kurulacak baglntilarda kullanilmasi gereken terminal emülasyonu servis saglayiciya (onun makinesine ve kullandigi yazilima) göre degisir. VT 100, TTY gibi terminal emülasyonu seçeneklerini BBS'lerde kullandiginizda (baska herhangi bir sorun çikmasa bile) BBS'lerin ANSI grafiklerini göremezsiniz (bu konuya birazdan tekrar deginecegim.)

Eger 14.400 veya 28.800 gibi yüksek süratli bir modem kullaniyorsaniz, modeminiz muhtemelen kendinden bir kisim sikistirma fonksiyonlarina ve karsi taraftaki modemle hangi standartlarda baglanti saglayacagina karar verebilme yeteneklerine sahip olacaktir. Bu tür modemlere hardware handshake özellikli modemler denir. Bu tür modemlerde, (varsa) iletisim programinda da ilgili seçenegi (hardware handshake dügmesini) seçmeniz daha verimli sonuçlar almanizi saglayacaktir.

Dosya transfer protokolü seçenekleri arasinda Xmodem, Xmodem 1K, Ymodem, Zmodem gibi seçenekler göreceksiniz. Bunlardan Xmodem en güvenli ama en yavas transfer protokolünü, Zmodem ise en güvenilir ama en süratli prokolü belirler. Bunlar arasindaki temel fark, ne kadarlik büyüklükte veri bloklari gönderildikten sonra hata kontrolü yapilacaginda yatar. Zmodem protokolünün pespese birden fazla dosya transferine imkan saglama ve alici tarafta alma islemini ayrica baslatmaya ihtiyaç olmadan otomatik olarak yapabilme gibi ek özellikleri de vardir. Bu nedenlerden dolayi en tercih edilen transfer protokolüdür.

Seçenekler arasinda bir de "local echo" seçenegi vardir. Bu, klavyeden yazdiginiz metnin ekrana yansitilmasini isteyip istemediginizi gösterir. Karsilikli olarak iki modemle basit bir baglanti yapacaksaniz local echo seçenegi açik olmalidir, aksi takdirde karsi tarafta sorun olmamasina karsin siz ne yazdiginizi göremezsiniz. BBS'lere baglanirken ise local echo kapali olmalidir. Çünkü BBS programlari sizin yazdiginiz her karakteri ekrana otomatik olarak yansitir. Eger BBS'lere baglanirken local echo seçenegini açik unutursaniz, bu kez de yazdiginiz her karakter ikiser kere ekrana gelecektir.

Hatlara dikkat

Telefon hatlarindaki parazit (cizirti) modem baglantisinin kopmasina (hattan düsmesine) sebep olur. Türkiye'nin pek çok yerinde hala cross-bar denilen analog telefon santralleri kullanilmaktadir ve bunlardaki hat paraziti digital santrallere kiyasla genellikle asiri boyutlardadir. Hattinizin cross-bar mi digital mi oldugunu anlamak kolaydir. Eger ayrintili fatura alma imkaniniz varsa digital bir santrale baglisiniz demektir. Modeminiz sürekli hattan düsüyorsa Türk Telekom'a müracaat ederek hattinizdaki parazitin giderilmesini isteyebilirsiniz.

Dikkat edilmesi gereken bir baska nokta PBX santrallerle ilgilidir. Türk Telekom PBX hizmeti verebilmek için isyerlerine genellikle (varsa) digital santrallere bagli numaralar vermektedir. PBX santrallerde sirketin kaç tane hatti (numarasi) olursa olsun, arayan kisi tek bir numara çevirmekte ve o anda hangi hat bossa o numaradan baglanmaktadir. Eger bu tür bir santralden baglanti kuracaksaniz, öncelikle asagida anlatilan call back verify islemini yapamayacaginizi hatirlatalim. Çünkü BBS sizi aradiginda hangi hatta düsecegi belli degildir. Dikkat edilmesi gereken ikinci bir nokta da PBX santrallerin voltajinin normal hatlara kiyasla daha yüksek olmasidir. Bu da bazi modemlerin yanmasina yol açabilmektedir. Modeminizi PBX santral kullanan bir sirketin dahili hattina baglayacaksaniz, öncelikle modeminizin kitapçigini okuyup bunun bir sorun yaratip yaratmayacagini arastirin.

Ilk baglanti

Iletisim programinizi kullanarak bir BBS'e ilk defa baglandiginizda sizden önce kimlik bilgileriniz, telefon ve (varsa ayri) data hatti numaraniz vb. bilgiler girmeniz ve bir sifre belirlemeniz istenir. Burada gerçek bilgiler vermeniz önemlidir. Çünkü baglandiginiz BBS'in SysOp'u (sistem operatörü) bu bilgilerin dogrulugundan emin olmadikça sizin o sistem üzerindeki kullanim imkanlarinizi sinirli tutacaktir. Çogu BBS'e ilk defa baglandiginizda dosya alanlarinin hiç birini ya da büyük çogunlugunu görmezsiniz; BBS'ler arasi iletisim aglarinin mesaj alanlarini okuyabilirsiniz ama mesaj yazamazsiniz. Bunun sebebi güvenliktir. BBS SysOp'lari gerçekliginden emin olmadiklari kisilere bundan fazla hak vermezler. Bir kisim BBS'lerde bunlara bile ulasma imkaniniz olmayabilir. Yapabileceginiz tek sey SysOp'a mesaj birakmakla sinirlanmis olabilir.

Bundan sonraki bir kaç gün içinde SysOp ya da yardimcilarindan biri (CoSysOp veya CoSys) sizi arayarak gerçekliginize emin olduktan sonra güvenlik seviyenizi arttiracak ve daha çok dosya ve mesaj alanina ulasmanizi saglayacaktir.

Bazi sistemlerde bu islem BBS tarafindan otomatik olarak ve call back verify (kisaca CBV) denilen bir yöntemle yapilir. Bu durumda siz hatti kapattiktan sonra BBS verdiginiz numarayi arar ve baglanti sirasinda girdiginiz sifreyi tekrar yazmanizi ister. Sifre girildikten sonra BBS hatti tekrar kapatir ve güvenlik seviyenizi yükseltir. Bu noktadan sonra artik kayitli kullanicilara verilen haklara sahip olursunuz. Bu asamada, ücret uygulamasi olan bir BBS'e baglaniyorsaniz, üyelik aidatinizi yatirincaya kadar bütün alanlari göremeyebileceginizi hatirlatmakta fayda var. ArchiMac ve MacFinder BBS'ler tamamen ücretsiz sistemlerdir.

Yine baglantilarla ilgili olarak dikkat edilmesi gereken bir kaç nokta, her BBS için farkli sifreler kullanmak, hangi BBS'te hangi sifreyi kullandiginizi bir kenara not etmek ve bu sifrelerin baskalarinin eline geçmemesini saglamaktir. Elektronik iletisim dünyasinda hacker denilen, baskalarina zarar vermekten haz alan hasta ruhlu insanlar vardir. Bunlar zaman zaman bazi BBS'lerin güvenlik sinirlarini asmayi basarip sifrelerinizi ele geçirebilirler ve sizin adini kullanarak baska BBS'lere de baglanabilirler. Bu tür insanlar hasta kisiliklerini tatmin etmek için sizin adinizla ortaliga küfür dolu mesajlar yazip insanlari rahatsiz edebilirler ve bunun sonuçlarina da siz katlanmak zorunda kalabilirsiniz. Ama her BBS'te farkli sifre kullanirsaniz, hacker'in sizin adinizla baglanabilecegi bir tek sistem olacaktir ve bu durumda da sorumlu olan siz degil, yeterli güvenlik önlemini almayan SysOp olur.

Iletisim Programlari

Terminal emülasyonu seçeneklerinde PC-ANSI emülasyonu bulunan bir programla daha rahat edersiniz demistim. Simdi bu kavrami biraz daha açalim. ANSI, American National Standards Institute'un kisaltmasidir. PC ve BBS dünyasinda ise genellikle grafik çizme araci olarak kullanilir. ANSI'nin özelligi, zamaninda IBM tarafindan gelistirilmis ve içinde grafik çizmekte kullanilabilecek bazi özel karakterler içeren bir karakter seti olmasidir. Bu nedenle, normal kosullarda Mac'ler ANSI grafikleri göremezler. Bu nedenle, PC-ANSI emülasyonu BBS dünyasindaki hayatinizi daha yasanilir kilacaktir. Aksi takdirde bir çok BBS'in ana menülerini süsleyen son derece güzel hazirlanmis renkli grafikler yerine bir kisim garip karakter yiginlariyla karsilasacaksiniz demektir.

Bazi iletisim programlarinda PC-ANSI emülasyonu seçenegi bulunmasina karsin, bir kisim uyumsuzluklar veya program hatalari nedeniyle baglandiginiz BBS'in grafiklerini yine de göremiyebilirsiniz. Böyle bir durumda, BBS'inizin kendinizle ilgili kayitlarinin bulundugu kisima girip ANSI grafik seçenegini kapali hale getirin ya da yeni baglandiginiz bir BBS'e kayit islemleri sirasinda `ANSI grafik istiyor musunuz?' sorusuna olumsuz cevap verin.

Mac tabanli BBS'ler dahil, herhangi bir BBS'e baglandiginizda, alisik oldugunuz grafik tabanli isletim sistemini bulamayacaginiz için ilk baslarda zorluk çekebilirsiniz. ArchiMac ve MacFinder dahil hemen bütün BBS'ler CLI (command line interface) yani metin tabanli menülerle çalisir. Bu da, BBS'e istediginiz isleri yaptirabilmek için harflerle kodlanmis bir kisim komutlar vermenizi gerektirir. Yani BBS kullanirken mouse'u ancak kendi makinenizdeki islemler için kullanabilirsiniz. Mouse'unuzu kullanarak BBS'i kontrol edemezsiniz. Bu, bir Mac kullanicisina çok aykiri gelebilir. Hadi PC tabanli BBS'ler bir dereceye kadar anlasilabilirse de Mac tabanli BBS'ler neden (GUI, graphic user interface) grafik kullanici arabirimine sahip degil diye düsünenleriniz olabilir. Aslinda Mac gibi kullanabileceginiz BBS programlari da var. Her seyi mouse'la kontrol edebiliyorsunuz. Hatta bu programlarin yeni sürümlerinde Internet üzerinden erisim, Web sayfasi vb. özellikler de var. Ama fiyatlari o kadar pahali ki yanlarina yaklasmak mümkün degil.

Dosya Transfer Sekilleri

BBS'lerden program veya belge dosyasi alirken (download veya kisaca DL) veya BBS'lere dosya gönderirken (upload veya kisaca UL) kullanilan bir kaç degisik sekil vardir. Bunlar a) text, b) binary, c) Macbinary'dir.

Yazi içeren belge dosyalari text (metin) olarak transfer edilir. Bu tür belgeleri DL edip okumaya kalktiginizda genellikle hiç bir sorunla karsilasmadan, herhangi bir kelime islem programiyla okuyabilmeniz gerekir. Ancak, kendi yazdiginiz bir metni bir BBS araciligiyla baskalariyla paylasmak istiyorsaniz, mutlaka text (düz metin) olarak kaydedip ondan sonra UL edin. Aksi takdirde, belgeyi okumaya çalisan kisinin kullandigi kelime islem programi sizin metninizin arasina dolusmus bir sürü garip karakterle de bogusacaktir. Bu, her kelime islem programinin yarattigi dosyalari kaydederken kendi standardini kullanmasindan kaynaklanmaktadir. Okumak için kullanilan program, yazim için kullanilan programin yarattigi dosyalari görmeyi saglayacak filtrelere sahip degilse, ekran bir takim garip karakterlerle dolar. Bu sorun, ayni Mac'te farkli kelime islem programlariyla yazilmis metinler için de geçerlidir. Text olarak kaydedilen metinler gerek PC'ler gerekse Mac'ler icin yazilmis bütün kelime islem programlari tarafindan sorunsuz olarak okunur. (Türkçe karakterler hariç!)

Herhangi bir uygulama programi tarafindan yaratilan belgeler genellikle bilgisayarin anlayabilecegi binary (ikili) formatinda kaydedilir.Bu format, PC'lerde kullanilan uygulama programlarinin kendisi için de geçerlidir. Mac'lerdeki uygulama programlari için ise MacBinary denilen Mac'lere özel, farkli bir standart kullanilir. Bu fark temel olarak, Mac için yazilmis uygulama programlarinin a) resource fork, b) data fork denilen iki ayri bölümden olusmasiyla yakindan ilgilidir.

Dosya transferleri sirasinda aktarilacak dosyanin hangi tür oldugunun önceden bilinmesi gerekir. Binary bir dosyayi text olarak DL etmeye kalkarsaniz açamazsiniz. Ayni sekilde MacBinary bir dosyayi text ya da binary olarak aldiginizda çalistiramazsiniz. Bazi iletisim programlarinda Smart MacBinary denilen bir seçenek vardir ve bu seçenek sayesinde program transfer edilecek dosyanin hangi biçimde oldugunu kestirip ona göre aktarir. Böylece bu sorun üzerine düsünmek derdinden kurtulmus olursunuz. Kullandiginiz iletisim programinda böyle bir seçenek olup olmadigini arastirin. Yoksa olan bir program bulmaya çalisin; rahat edersiniz. Ancak, BBS'e gondereceginiz dosya Mac disi bir makine ile DL edilecekse Smart MacBinary kullanmayin. Bu seçenek kullanildiginda dosyayi alanlar sorun yasayabiliyor. Bu durum, binary dosyalar için de text dosyalar için de geçerli olabiliyor.

Gerek ArchiMac BBS'te gerekse MacFinder BBS'te; Mac üzerinde çalisacak dosyalar, PC üzerinde çalisacak dosyalar ve her ikisinde ortaklasa kullanilacak (text) dosyalar farkli klasörlerde bulunmaktadir. MacBinary kullanip kullanmayacaginiza karar verirken, o dosyayi sizden baska kimlerin kullanacagini/kullandigini düsünmekte ve transfer seklini buna göre belirlemekte fayda vardir.

Gelecek sayida sizlere dosya sikistirma standartlarindan ve telefon hatti kapaliyken mesaj okuyup yazmayi saglayan OLR (off-line reader) türü programlardan bahsedecegim.