BBS'lere ya da Internet'e nasil baglanacaginiza geçmeden önce, bu sayida sizlere biraz elektronik iletisim kültüründen ve mesaj yazma ahlakindan bahsetmek istiyorum. Bu konulari bastan biliyor olmak, elektronik iletisim dünyasinda kendinizi daha rahat hissetmenizi ve muhtemel bir yanlisi yapmamanizi saglayacaktir. Fiilen mesaj yazmaya baslamadan önce bu konulardan haberdar olmanizda fayda görüyorum. Biraz erken bulacak olursaniz, simdiden özür diliyorum ama net kültürü ve ahlaki ihmal edilemeyecek kadar önemli bir konudur.
Elektronik iletisim, size oturdugunuz yerden bir anda yüzlerce, binlerce insana ulasma, onlarla fikir alis-verisinde bulunma imkani verir. Bu açidan bakildiginda olaganüstü derecede bir sosyallesme yoludur. Ancak, diger yönüyle kapali bir mekanda ve muhtemelen tek basiniza oldugunuz için son derece asosyal bir tarafi da vardir. Bu nedenle, bu meseleyi fazla abartmamakta yarar vardir. Elektronik iletisim, sundugu imkanlar nedeniyle gerçekten ciddi boyutlarda aliskanlik yapabilmektedir. Kendinizi kaptirdiginiz takdirde, bir anda günler ve geceler boyu bütün zamaninizi bu ise ayirir hale gelmeniz isten bile degildir. Internette Av filminin bu tip durumlara iyi bir örnek verdigi söylenir, ben görmedim. Bu nedenle, özellikle gençlerin bu konuda dikkatli olmasini öneririm. Sanal arkadasliklarla yüzyüze iliskileri birbirinden çok iyi ayirabilmek gerekir. Elektronik iletisim yoluyla kurdugunuz iliskiler hiç bir zaman yüzyüze iliskilerin yerini alamaz. Kendinizi sürekli olarak kapali bir mekana hapsetmektense çikip gerçek insanlarin arasina karismak, dogayla içiçe yakin iliskiler kurmak ihmal edilmemesi gereken bir konudur.
Mesaj yazarken kimseyle yüzyüze degilsinizdir ve bütün iletisiminizi yaziyla yapmak durumunda olursunuz. Dogal olarak bunun getirdigi sinirlamalarla karsi karsiyasinizdir. Yaziyla iletisim sirasinda yüz ifadelerinizi aktarma imkani olmadigi için öncelikle dilinizi çok iyi kullanmak ve kendinizi çok iyi ifade etmek zorunda kalirsiniz. Yine de bazi durumlarda yüz ifadelerinin getirdigi iletisim zenginliginden yoksun olmanin verecegi rahatsizligi hissedeceginiz noktalar olacaktir. Böylesi bir ihtiyaçtan yola çikarak, yaziyla yüz ifadelerini kismen de olsa yansitmayi saglayan Smiley denilen özel bir isaretleme sistemi gelistirilmistir. Böylece, örnegin espiri olarak yazdiginiz bir seyin karsi tarafta ciddi olarak algilanip olumsuz sonuçlara yol açmamasi için Smiley'lere basvurursunuz. Bunlarin anlamini çözmek için basinizi sola dogru egip bakmaniz gerekir. Bunu yaptiginiz takdirde bir kisim yüz ifadeleri görürsünüz. Smiley'lerin tam listesini ekte bulabilirsiniz ama bir kaç örnek vermek gerekirse, :-) gülümseyen bir kimseyi, :-( üzgün ya da cani sikilmis bir kimseyi, i:-( kizginbir kimseyi, ;-) göz kirpan birini temsil eder.
Türkçe elektronik iletisimde en büyük kisitlamalardan biri de Türkçe karakter kullanMAma zorunlulugudur. Macintosh, DOS, Windows, Amiga, vb.isletim sistemlerinin her biri farkli Türkçe karakter setleri kullandigindan, kendi sisteminizde mesaj yazarken kullandiginiz Türkçe karakterler, mesaji okuyan kisinin sisteminde garip bir takim karakterlere dönüsecektir. Bu, Internet üzerinde yazilan mesajlar için de geçerlidir. Dolayisiyla Türkçe (Ç, ç, i I, G, g, Ö, ö, S, s, Ü ve ü) karakterleri kullanmadan okuyup yazma aliskanligi edinmeniz kaçinilmaz bir ihtiyaç haline gelecektir. Bu baslangiçta zor gelebilir. Hatta bazen yanlis anlamalara da yol açabilir. Örnegin Çig ve çig sözcükleri mesajlarda cig olarak yazilacaktir. I ve I harfiyle ilgili yanlis anlamalari engellemek icin genellikle I'ler için küçük, I'lar için büyük harf kullanilir. Yani, çig sözcügü cig, çig sözcügü cIg seklinde yazilir. Ç ve S harfleri için Ingilizce'yle bir benzetme yapilarak ch ve sh , S harfi için alternatif olarak $ isareti de kullanilabilir. Örnegin sise sözcügü net dünyasinda shishe veya $i$e seklinde yazilir.
Net kültürünün önemli bir parçasi da herkese açik mesaj alanlarinda mesaj yazarken, mesaj yazdiginiz alanin konusu disina çikmamaktir. Ulusal bir ag olmasina ve bagli BBS sayisi 80 civarinda olmasina karsin, HiTNeT üzerinde dahi hergün yüzlerce kullanicinin yazdigi binlerce mesaj dolasir. Bu mesajlari rahat takip edilebilir kilabilmek için, farkli konular için farkli mesaj alanlari yaratilmistir ve bu alanlara yalniz o konuyla ilgili mesajlar yazilmasi beklenir. Bunun disina çikmak o alana mesaj yazan insanlari rahatsiz edecegi gibi, o alanin kurallarina uyulmasini denetlemekle görevli moderatörler tarafindan uyarilmaniza da yol açabilir. Moderatör uyarilarina uymamakta israr ederseniz, o alana mesaj yazmaniz engellenebilir hatta netle baglantiniz tümden kesilebilir (yani kovulabilirsiniz!) Dolayisiyla, herhangi bir alana mesaj yazmadan önce o alani bir süre incelemeniz, ya da o alanin moderatöründen alan kurallarini size netmail'le ulastirmasini istemek akillica bir yöntem olabilir. Normal olarak her alanin kurallari en az ayda bir o alanda yayinlanir. Internet newsgroup'larinda genellikle moderasyon yapilmaz.
Net kültürünün çok önemli bir konusu da net ahlaki (ya da netik) denilen kavramdir. Herhangi bir agda mesaj yazarken karsinizdakinin yalnizca bir isim ya da sanal bir kisi degil, sizin gibi duygulari, fikirleri, hatta sorunlari olan gerçek bir insan oldugunu unutmamaniz gerekir. Dolayisiyla, insanlarin (özellikle hiç tanimadiginiz birilerinin) yüzüne karsi söylemeyeceginiz seyleri mesajlarinizda da yazmamaniz gerekir. Genel olarak insanlari kiracak, incitecek sözlerden kaçinmaniz, hiç bir sekilde küfürlü sözler yazmamaniz, samimi olmadiginiz kisilere karsi argo ifadeler kullanmamaniz, buna karsin bu tarz ifadeler kullananlari da hosgörüyle karsilamaniz beklenir. Bunun temel yolu, üzerinde tartisilan konularda insanlari degil fikirleri elestirmektir. Özellikle gençlerin bu ikisi arasindaki ayrim noktasini kaybettikleri sik sik görüldügünden, bu tür mesaj yazanlarin hemen her zaman bulug çagindaki gençler oldugunu akilda tutmakta ve onlara hosgörüyle yaklasip gerekiyorsa kibarca (ve netmail'le) uyarmakta fayda vardir. Herkese açik (echo) alanlarda hosgörü siniri asanlar zaten o alanin moderatörü tarafindan uyarilacaklardir.
Bu tür davranislar, her mesaj aginin kendi kurallariyla da yasaklanmistir. Dolayisiyla, mesaj yazdiginiz agdaki kurallari önceden bilmekte fayda vardir. HiTNeT'te uygulanan kurallar Hitnetxx.zip (xx yerinde bir sayi bulunur) adli bir dosya içinde, bu aga bagli bütün BBS'lerde bulunur. Fidonet kurallari ise Policy4.zip adli bir dosya içindedir. HiTNeTxx.zip dosyasinda HiTNeT tüzügünün yanisira, mevcut echo alanlarin listesi, sistemin düzgün islemesinden sorumlu koordinatörler ve echo alanlarin moderatörlerinin kimler oldugunu belirten bir görev dagilimi listesi ile bu aga bagli BBS'lerin bir listesi de bulunur. Baglandiginiz BBS disindaki diger BBS'leri de merak eder ya da onlari da kullanmak isterseniz bu liste size gerekli tüm bilgileri verir. Burada dikkat edilmesi gereken tek nokta, BBS'in telefon numarasindan sonra gelen kisaltmalar içinde MO (mail only) yazan sistemleri aramamaktir. Bu sistemler, yalniz kendileri için mesaj alis-verisi yapan kisileri belirtir. Yani bunlar aslinda bir BBS degildir ve günün yalnizca belirli saatlerinde aga baglanip mesaj alis-verisi yapan kisilerin sistemleridir. 24 saat açik ve baskalarinin baglanmasina izin veren sistemler (BBS'ler) CM (continuos mail) ifadesiyle gösterilir. Burada kullanilan kisaltmalarin açik halleri ayni listenin sonunda yer alir.
Herkese açik (echo) alanlarda ya da netmail yoluyla herhangi bir mesaja cevap vereceginiz zaman, önceki mesajin anlamli olacak kadarlik kismini alinti yapmaniz beklenir. Çünkü, giden ve gelen mesajlar arasinda bir-iki günlük bir zaman farki vardir. Pek çok kisi ayni oturumda bir çok mesaj yazdigindan bir kaç gün önce yazdigi mesajin ayrintilarini unutur. Bu nedenle, önceki mesajin önemli bölümlerini alintilayarak hatirlatmaniz uygun bir davranis olur. Ancak burada da asiriya kaçmamak gerekir. Bütün mesaji oldugu gibi alintilayip altina bir iki kelimelik bir cevap yazmak bir çok kisiyi rahatsiz eder. Bunun yerine yalnizca cevap yazilan kisimlari alintilamak daha uygundur.
Net kültürünün bir baska boyutu da dosyalarla ilgilidir. Herhangi bir BBS'den dosya aldiginizda (download ettiginizde) sizin de o sisteme dosya göndermeniz (upload etmeniz) beklenir. Böylece sizin dosyalarinizdan da baskalarinin faydalanmasini saglamis olursunuz. Ancak bu noktada ticari program göndermemeye dikkat etmeniz gerekir. Ticari programlarin telif haklari genellikle bir tek kisi içinverilir ve bunlarin izinsiz dagitimi sinirlanmistir. Ama freeware (bedava) ya da shareware (paylasim) yazilimlari rahatça dagitabilir ya da BBS'lere upload edebilirsiniz.
BBS'lere dosya göndermeden önce o dosyanin o BBS'te bulunup bulunmadigini arastirmakta da fayda vardir. BBS üzerinde zaten mevcut olan bir dosyayi tekrar göndermek uygunsuz karsilanir. Ayni sekilde göndereceginiz dosyanin virüs tasimamasi da önemlidir. BBS'lere dosya göndermeden önce virüs taramasi yapip varsa mevcut virüsleri temizlemeniz beklenir. Keza göndereceginiz dosyayi BBS'ten çekecek olanlarin hatta uzun süre bagli kalmamalari ve telefon faturalarinin gereksiz yere sismemesi için dosyalari sIkIstirilmis bir formatta göndermeniz beklenir. Bu sizin faturalarinizi da hafifletecektir.
BBS'lere dosya gönderir ya da buralardan dosya alirken bilmeniz gereken bir takim teknik bilgilere önümüzdeki sayida deginecegim.
Smiley isaret dili, yazi ile mesajlasma sirasinda, baska türlü ifade edilmesi mümkün olmayan yüz ifadelerini aktarmak için gelistirimis bir kodlama sistemidir. Yazi dilinin dogasindan kaynaklanan sinirlamalari bir nebze olsun azaltmak için gelistirilmistir. Örnegin espri yaptiginizda karsinizdaki kisinin söylediginizi ciddiye alip yanlis anlamamasi için kullanilir. Bu isaretlerle gösterilen yüz ifadelerini görmek için basinizi sol tarafa egip bakmaniz gerekir.
:-) gülümseyen ya da espri yapan biri
:-))) kahkahalar atan biri
:-( üzgün ya da cani sikilmis biri
:-((( çok üzgün ya da sikkin biri
>:-( kizgin biri
>:-) haince gülümseyen biri
#-) bütün gece bir partide eglenmis biri
%+{ dayak yemis biri
%-\ aksamdan kalma biri
%-{ bir baska üzgünya da cani sikkin çesitlemesi
%-} bir baska espri yapan çesitlemesi
8-) gözlüklü biri gülümsüyor ya da espri yapiyor
8-( gözlüklü biri üzgün ya da cani sikkin
(:)-) deniz gözlügü takan biri
(:-) bisiklet kaski takmis biri
-:-) Mohikan'lara hayran biri
.-) tek gözlü biri
.\/ ördek çesitlemesi
8:-) mesaji yazan küçük bir kiz
8:] mesaji yazan bir goril
:-$ paradan baska laf bilmeyen biri
:-'| nezle olmus biri
:-(*) kusmak üzere olan biri
:-)' agzi sulanan biri
:-)-{8 mesaji yazan büyük bir kiz
:-)8 iyi giyimli biri
:-* az önce limon yiyip disleri kamasmis biri
:-0 agzi doluyken konusan biri
:-| agiz armonikasi çalan biri
:=) iki burunlu biri
:>) büyük burunlu biri
:_) boks yaparken burnu kirilmis biri
:~/ kafasi karismis biri
<:-) saçma sorular için
=|:-) Sam Amca (Uncle Sam = US)
O:-) masum, saf biri
P-) henüz afyonu patlamamis biri
[:|] bir robot
d :-o böylesi güzel bir fikre sapka çikarilir
d:-) beyzbol meraklisi biri
o>-<|= yalniz kadinlara mahsus mesajlar için
oo bu mesaja farlarini yakan biri
q:-) sapkasini ters fiyen biri
|-) uykusu gelmis biri
|-<> öpülesi bir yüz
|:-O kalin kasli biri
~= mum
:-) )-: teatralsov yapan biri
:<) biyikli biri
:<)= hem biyikli hem sakalli biri
:/) komik degil
'-) göz kirpiyor
P-) korsan
;-) anlarsin ya!
(@ @) saka mi yapiyorsun!
:-" öpücük gönderen biri
:-V bagiran biri
:-w çatal dilli biri
:-W çatal dilli biri bagiriyor
:-r bögggg (dili disarida)
<:-O aman Tanrim!
:-* eyvah! tüh! (elini agzina kapamis)
:-T siki agizli biri
:-D bir agiz dolusu gülen biri
:-O bagirma çesitlemesi
:-[ Kont Drakula
7:) Reagan
:-# Sansür!
:-i sigara içen biri
:-j sigara içen ve gülümseyen biri
:/i sigara içilmez
:-I gülümserken gamzeleri çikan biri
:-x öpücükler
:-c çok ama çok üzgün biri
:-C saskinliktan agzi açik kalmis biri
:-| igrenç
:-? dudaklarini yalayan biri
:*) palyaçoluk eden biri
B-) Batman
#:-) saçlarini yaptirmis biri
:-o ay inanmiyorum!
(:-$ hasta olmus biri
:-(=) tavsan disli biri
&:-) kivircik saçli biri
@:-) dalgali saçlibiri
?-( gözüne yumruk yemis biri
+<:-| bir rahip ya da rahibe
...---... S.O.S.
@%&$%& küfür
||*( barisma teklifi
||*) barisma teklifi kabul edildi
(-_-) gizli tebesüm
[:-)] siseye konmus bir mesaj
<:-)<<| mesaj bir uzay gemisinden geliyor
(:-... kalbimi kirdin
<<<(:-) sapka saticisi
(O--< kaypak bir mesaj
(:>-< teslim olmus bir hirsiz
I==I) dört tekerlekli bir mesaj
Go to page: Introduction | Contact | Education | Employment | Projects | Books | Articles | Papers | Interests | MWArticles | Hobbies | Miscellaneous | Photos
In Narratus Vitae, Go to page: Introduction | Archives | Records Management | Business Management | Computers | Research | Publishing | Teaching | History | Public Relations | Medicine | Hobbies | Disaster Preparedness |